• Het vertrek van demissionair minister Cora Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) heeft geleid tot verontwaardiging en irritatie.
  • Het ligt gevoelig dat een minister direct overstapt naar een lobbyorganisatie – zeker een die raakvlakken heeft met haar eerdere werkterrein.
  • Een richtlijn uit 2017 die lobbywerk door oud-bewindslieden voor twee jaar verbood, is stilzwijgend ingetrokken.
  • Van Nieuwenhuizen zelf vindt dat ze zich aan de regels houdt.

Het vertrek van demissionair minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) heeft dinsdag geleid tot verontwaardiging en irritatie. Van Nieuwenhuizen wordt voorzitter van de Vereniging Energie-Nederland, een branche-organisatie van energiebedrijven.

Het ligt gevoelig dat een minister direct overstapt naar een lobbyorganisatie – zeker een die raakvlakken heeft met haar eerdere werkterrein. PvdA-Kamerleden Habtamu de Hoop en Khadija Arib hebben Kamervragen gesteld over de stap van Van Nieuwenhuizen.

Wat weten we over haar overstap? En heeft ze met haar besluit regels geschonden?

Wat gaat Cora van Nieuwenhuizen doen?

Van Nieuwenhuizen gaat per 1 oktober aan de slag bij Vereniging Energie-Nederland, de brancheorganisatie voor alle bedrijven die stroom, gas en warmte produceren, leveren en verhandelen. In de VVD-minister heeft de lobbyclub naar eigen zeggen een nieuwe voorzitter gevonden met “ervaring en daadkracht”.

Waarom is haar vertrek controversieel?

De overstap van Van Nieuwenhuizen heeft irritatie gewekt, omdat de demissionaire minister volgens critici wegloopt van haar verantwoordelijkheden in het kabinet. Zij vinden dat ministers pas aan nieuwe functies moeten beginnen als de rit is volbracht. Van Nieuwenhuizen is de negende bewindspersoon uit het kabinet-Rutte III die vroegtijdig opstapt.

Bovendien is het omstreden dat Van Nieuwenhuizen aan de slag gaat voor een lobbygroep op een gebied met sterke raakvlakken met haar oude departement. Dat wordt beschouwd als onderdeel van de zogenoemde 'draaideur', waarbij binnen het overheidscircuit van functie wordt gewisseld en kennis en contacten worden meegenomen.

Van Nieuwenhuizen is niet de eerste bewindspersoon die overstapt naar een lobbygroep. Oud-minister van Medische Zorg en Sport Bruno Bruins werd commissaris bij Intravacc, een overheidsinstituut voor vaccinonderzoek. Menno Snel, voormalig staatssecretaris van Financiën, werkte voor pensioenfonds ABP en de olie-industrie. Hij stapte op bij ABP na kritiek. En oud-staatssecretaris van Milieu Stientje van Veldhoven vertrok naar het World Resources Institute, een ngo op het gebied van de inzet van natuurlijke hulpbronnen.

Ook Kamerleden stappen regelmatig over op lobbywerk. Zo werd PvdA’er John Kerstens, die ouderenbeleid in zijn portefeuille had, na zijn vertrek uit de Kamer voorzitter van de Koepel Gepensioneerden.

Is er geen afkoelperiode voor politici, zoals in Brussel?

In Brussel geldt een afkoelperiode van achttien maanden. Eurocommissarissen mogen binnen die tijd geen lobbywerk doen bij hun oude departement.

In 2017 is op initiatief van toenmalig minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken in Nederland een soortgelijk lobbyverbod ingesteld. Oud-bewindslieden mochten volgens die richtlijn twee jaar na het verlaten van hun ministerie geen lobbywerkzaamheden meer uitvoeren op hun oude ministerie.

Het lobbyverbod, dat al langer gold voor het ministerie van Defensie, moest "voorkomen dat bewindspersonen hun kennis en positie op onwenselijke wijze benutten voor de belangen van een organisatie waar zij na hun aftreden gaan werken". Het lobbyverbod gold overigens niet voor Kamerleden en topambtenaren.

Eind 2019 is de circulaire met die regel echter stilzwijgend ingetrokken. Dat leidde tot Kamervragen van D66 en DENK. Pas in juli van dit jaar kwam demissionair minister Kajsa Ollongren met antwoorden. De circulaire was ingetrokken om technische redenen, liet zij weten. Maar het lobbyverbod zou volgens haar nog steeds gelden. Dat zou helder blijken uit andere overheidsstukken, aldus Ollongren.

Deed Van Nieuwenhuizen iets verkeerd?

Van Nieuwenhuizen zelf zegt van niet. Ze vindt dat ze zich keurig aan de regels houdt. Ze heeft zich als minister naar eigen zeggen niet "beleidsinhoudelijk bemoeid" met thema's rondom energie.

Terwijl gesprekken met Energie-Nederland liepen, heeft ze afspraken gemaakt met haar ministerie over de werkverdeling. Staatssecretaris Steven Van Weyenberg (Infrastructuur) of minister Stef Blok (Economische Zaken) zouden gesprekken waarnemen die over energie gaan, om zo belangenverstrengeling te voorkomen. Maar bij begrotingsgesprekken waar energie ter sprake kwam, is ze niet weggelopen.

Ook was Van Nieuwenhuizen in januari enkele dagen de vervanger van de vertrokken VVD-minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat - een departement met een duidelijke link met de energiesector. Vooral het directoraat-generaal Klimaat en Energie van dat ministerie, waarvoor Van Nieuwenhuizen begin dit jaar kortstondig verantwoordelijk was, is direct verbonden met de sector die ze nu gaat vertegenwoordigen.

Volgens NRC-journalist Tom-Jan Meeus had Van Nieuwenhuizen met het oog daarop, als de circulaire nog van kracht was geweest, "nooit de leiding van Energie NL op zich hebben kunnen nemen".

Zijn er andere landen die het beter doen qua lobbyverbod?

In mei bleek uit een rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) dat Nederland achterop loopt als het aankomt op regelgeving voor lobbyen. De meeste West-Europese landen hebben beter vastgelegd waaraan politici, lobbyisten en ambtenaren zich moeten houden, schrijft de Volkskrant.

Voor het onderzoek van de OESO, getiteld 'Lobbying in the 21st century', zijn wetten en regels in 41 landen vergeleken. Meerdere landen hebben gedragscodes, Nederland niet. Ook is Nederland het enige West-Europese land zonder toezichthouder op lobby-activiteiten. Met name voor de 'draaideur' bestaan nauwelijks voorschriften.

Lees meer over Nederlandse politici: